एजेन्सी । इजरायल र प्यालेस्टाइनबीचको विवाद फेरि गहिरिएको छ । हमासले केहीदिन पहिले इजरायलमा ५ हजार रकेट आक्रमण गरेको थियो । यो घटनापछि इजरायलले युद्धको चेतावनी दियो । यस हमलामा धेरै नागरिकको मृत्यु भएको छ र त्यो भन्दा बढी संख्यामा घाइते पनि भएका छन् ।
ध्यान दिनुपर्ने कुरा के छ भने हमासको यो आतंकवादी हमलाको पछाडि भू–राजनीतिक कोण पनि लुकेको छ । भर्खरै अमेरिका र साउदी अरेबिया बीचको रक्षा सम्झौताको बारेमा एक रिपोर्ट बाहिर आएको छ, जसमा साउदी अरबले अमेरिकासँग सम्झौता गर्ने योजना बनाएको छ ।
यस रक्षा सम्झौतामा अमेरिकाले साउदी अरेबियाको सुरक्षाको ग्यारेन्टी गर्ने उल्लेख छ । त्यसको बदलामा साउदी अरेबिया प्यालेस्टाइनका सम्बन्धमा आफ्ना मागहरूबाट पछि हट्नेछ ।
धेरै मिडिया रिपोर्टका अनुसार अमेरिका यस सम्झौताको लागि धेरै उत्सुक छ र छिट्टै यसलाई स्वीकार गर्दैछ । यो सम्झौताको केही दिनअघि हमासले इजरायलमाथि पाँच हजार रकेट आक्रमण गरेको थियो । यो आक्रमणले इजरायललाई गाजा पट्टीमा युद्धतर्फ धकेलिएको छ ।
यति मात्र होइन, यो युद्धले अमेरिका र साउदी अरबबीचको रक्षा सम्झौतालाई पनि दबाब दिनेछ । विश्व राजनीतिमा यस हमलाका धेरै अर्थ निस्किरहेका छन् ।
इजरायल र प्यालेस्टाइन यस्ता दुई देश हुन् जसको विवाद लामो समयदेखि चलिरहेको छ । दुई देशबीच शान्ति स्थापना गर्न र मतभेद अन्त्य गर्न धेरै सम्झौताहरू भए, तर परिणाम केही खास थिएन ।
इजरायल र प्यालेस्टाइन बीचको द्वन्द्व ओटोमन साम्राज्यको पतनदेखि नै हो । यस अवधिमा युरोपभर राष्ट्रवादको व्यापक प्रभाव देखिएको थियो । धेरै देश टुक्रामा विभाजित भए । राष्ट्रियताको लहरले उनीहरूलाई एकताबद्ध गरिरहेको थियो । इटाली र जर्मनी जस्ता देशहरू राष्ट्रवादको नाममा एकजुट भइरहेका थिए । यसको प्रभाव यहूदीहरूमा पनि देखिएको थियो। यहुदी जनतामा पनि राष्ट्रियताको भावना जाग्यो । उसलाई फर्केर आफ्नो पवित्र स्थानमा बस्न मन लाग्यो ।
यहीँबाट जियोनिस्ट आन्दोलन सुरु हुन्छ । १९ औं शताब्दीमा यहूदीहरूको यो पवित्र भूमिलाई प्यालेस्टाइन भनेर चिनिन्थ्यो । यस अवधिमा यहूदीहरू युरोपभर छरिएका थिए । युरोपमा उनीहरुको धेरै शोषण भयो । जियोनिस्ट आन्दोलनको समयमा, सुरुमा प्यालेस्टाइनतर्फ यहूदीहरूको सानो स्तरमा बसाइँ सरेको थियो । यसपछि पहिलो विश्वयुद्धको यात्रा आउँछ । सन् १९१७ मा बालफोर घोषणा भयो । धेरै मानिसहरूले इजरायल–प्यालेस्टाइन द्वन्द्वलाई जन्म दिने मुख्य कारण बालफोर घोषणा हो भन्ने विश्वास गर्छन् ।
१९१७ मा प्रथम विश्वयुद्धको समयमा ओटोमन साम्राज्य पराजयको कगारमा थियो । त्यसबेला बेलायतका विदेशमन्त्री सर आर्थर बालफोरले एक घोषणा जारी गरे । यस घोषणामा बेलायतले यहूदीहरूलाई उनीहरूको पवित्र भूमि प्यालेस्टाइन दिने र उनीहरूलाई त्यहाँ पुनर्वास गराउने संकेत गरेको थियो । अर्कोतर्फ, बेलायतले फ्रान्स र रुससँग साइक्स–पिकोट सम्झौतामा गोप्य हस्ताक्षर गर्यो ।
यस अन्तर्गत उनले सम्पूर्ण मध्यपूर्वलाई विभिन्न भागमा विभाजन गरे र प्रथम विश्वयुद्ध समाप्त भएपछि कुन देश कुन कुन भागमा जाने भन्ने निर्णय गरे । यसमा उनले प्यालेस्टाइनलाई आफ्नो हिस्सामा राखे । सिरिया र जोर्डन फ्रान्सलाई दिइयो । टर्कीको केही भाग रूस गएको थियो । एकातिर बेलायतले सामूहिक रूपमा प्यालेस्टाइनलाई यहूदीहरूलाई दिने भन्यो । अर्कोतर्फ साइक्स–पिको सम्झौताअनुसार उसले गोप्य रूपमा यो शेयर आफूसँग राख्यो ।
प्रथम विश्वयुद्धको अन्त्य पछि, ओटोमन साम्राज्य पराजित भयो । प्यालेस्टाइनमा ब्रिटिश जनादेश सुरु भयो । बालफोर घोषणाको कारण, ठूलो संख्यामा यहूदीहरू प्यालेस्टाइनमा बसाइँ सरेका थिए । यस अवधिमा यहाँ यहूदीहरूको संख्या तीव्र गतिमा बढ्न थाल्यो । प्यालेस्टाइनमा बसाइँ सरेका यहूदीहरू यहाँ आएर जग्गा किन्न थाले । बिस्तारै प्यालेस्टाइनमा यहूदीहरू विस्तार हुन थाले । अहिले यहुदीहरूले अरब प्यालेस्टिनीहरूबाट जमिन खरिद गर्ने दर पहिलेभन्दा पनि बढाएका छन् । प्यालेस्टाइनमा यहूदीहरूले व्यापक रूपमा विस्तार गर्न थाले ।
प्यालेस्टाइनमा आफ्नो प्रभुत्व बलियो बनाएपछि, तिनीहरूले अरब प्यालेस्टिनीहरूलाई विनाश गर्न थाले । जसका कारण सन् १९३६ मा अरब प्यालेस्टाइनीहरूले विद्रोह गरे । यसलाई दबाउन बेलायती सरकारले यहुदी सेनाको सहयोग लियो । पछि अरब प्यालेस्टिनीहरूलाई शान्त पार्न, बेलायती सरकारले यहूदीहरूको बसाइँसराइमा धेरै प्रतिबन्धहरू लगाए । जसका कारण यहूदी जनता बेलायती सरकारको विरुद्धमा उत्रिए र उनीहरूमाथि गोप्य रूपमा छापामार हमला गर्न थाले ।
यसपछि दोस्रो विश्वयुद्ध सुरु भयो । हिटलरको शासनमा, यहूदीहरूको नरसंहार युरोपभर भयावह मात्रामा भयो । करिब ४२ लाख यहुदीहरुलाई ग्यास च्याम्बरमा राखेर मारिएको थियो । युरोपमा बसोबास गर्ने यहूदीहरूले प्यालेस्टाइनबाहेक अरू कुनै ठाउँ छैन जहाँ यहूदीहरू सुरक्षित रूपमा बस्न सक्छन् भन्ने महसुस गरे ।
इजरायल राष्ट्रको उदय
संयुक्त राष्ट्र संघ दोस्रो विश्वयुद्ध पछि अस्तित्वमा आयो । अर्कोतर्फ, यहूदी र अरबहरू बीचको भिन्नता धेरै बढेको थियो । बेलायतले यो समस्या समाधान गर्न सकेन, त्यसैले उसले यो मुद्दा संयुक्त राष्ट्र संघमा पठायो । यस विषयमा संयुक्त राष्ट्र संघमा मतदान भयो र नतिजा आयो जहाँ यहुदीहरूको संख्या बढी छ, उनीहरूलाई इजरायल दिइनेछ । अरबहरूको बाहुल्यता रहेको ठाउँलाई प्यालेस्टाइन दिइनेछ । तेस्रो जेरुसेलम थियो, यस विषयमा धेरै मत भिन्नताहरू थिए । यहाँको आधा जनसंख्या यहुदी र आधा जनसंख्या मुस्लिम थियो । यसबारेमा संयुक्त राष्ट्रसंघले आफ्नो निर्णयमा यस क्षेत्रमा अन्तर्राष्ट्रिय नियन्त्रण लगाउने बतायो ।
अरब इजरायली युद्ध १९४८–१९४९
राष्ट्रसंघको यो निर्णय लगत्तै नवनिर्मित इजरायलका छिमेकी राष्ट्रहरू ९इजिप्ट, सिरिया, इराक र जोर्डनं० ले हमला बोले । यस युद्धमा इजरायलले आफ्नो रक्षा गर्यो र यी चार देशलाई पराजित गर्यो । यस युद्ध पछि, जोर्डनले प्यालेस्टाइनको सम्पूर्ण वेस्ट बैंकको नियन्त्रण प्राप्त गर्यो । जबकि इजिप्ट गाजा पट्टीमा छ । प्यालेस्टाइनको एउटा सानो क्षेत्र थियो, जसलाई इजरायलले कब्जा गरेको थियो । यस युद्धका कारण प्यालेस्टाइनको अस्तित्व नै गुमे बराबर भयो । युद्धमा इजरायलले प्यालेस्टाइनको ५० प्रतिशत कब्जा गरेको थियो । यस युद्धका कारण करिब सात लाख अरब प्यालेस्टाइनीहरूले शरणार्थीको रूपमा आफ्नो देश छोड्नुपरेको थियो ।
१९६७ को युद्ध
इजिप्ट, सिरिया र जोर्डनले अरब–इजरायल युद्धपछि १९६७ मा फेरि इजरायल आक्रमण गर्ने योजना बनाए । उनीहरुको आक्रमण अघि नै इजरायलले यी तीन देशमा आक्रमण गरेको थियो । आक्रमणमा तीनै देशले ठूलो क्षति बेहोरेको छ । यस युद्धमा इजरायलले सिरियाबाट गोलान हाइट्स, इजिप्टबाट गाजा पट्टी र सिनाई प्रायद्वीप र जोर्डनबाट वेस्ट बैंक कब्जा गरेको थियो । पछि, केही अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौताहरूको कारण, इजरायलले सिनाई प्रायद्वीप इजिप्टलाई फिर्ता गर्नुपर्यो । अर्कोतर्फ सम्पूर्ण प्यालेस्टाइन इजरायलको आफ्नो नियन्त्रणमा थियो ।
यो युद्धलाई ‘छ दिनको युद्ध’ भनिन्छ ।
ओस्लो एकर्ड सम्झौता १९९३
प्यालेस्टाइनमाथि इजरायलको पूर्ण नियन्त्रण थियो । यसपछि प्यालेस्टाइनीहरूले वेस्ट बैंकमा बढ्दो इजरायली सैन्यकरण र दमनकारी नीतिहरूको विरुद्धमा बोल्न थाले । यही शृङ्खलामा यासर अराफातले प्यालेस्टाइन लिबरेशन अर्गनाइजेसन नामक संस्था सुरु गरेका थिए । यस संगठनले धेरै छिटपुट बम विष्फोटहरू गर्यो र विदेशमा इजरायली दूतावासहरूमा आक्रमण गर्यो ।
धेरै इजरायली विमानहरू अपहरण गरियो । यही अवधिमा देशमा हिंसा बढ्दै गएको थियो । त्यसपछि ठूलो परिवर्तनको अवधि आउँछ । सन् १९९३ मा दुई देशबीच शान्ति स्थापना गर्न ओस्लो सम्झौता भएको थियो । यसमा प्यालेस्टाइनले इजरायललाई अन्तर्राष्ट्रिय राष्ट्रको रूपमा स्वीकार गर्ने निर्णय गरेको थियो ।
अर्कोतर्फ, इजरायलले पीएलओलाई प्यालेस्टिनी जनताको प्रतिनिधिको रूपमा मान्यो । यो सम्झौतामा प्यालेस्टाइन सरकारले वेस्ट बैंक र गाजा पट्टीलाई लोकतान्त्रिक रूपमा नियन्त्रण गर्ने निर्णय पनि गरिएको थियो । यो सम्झौताका लागि इजरायलका यित्ज स्टक राबेन र प्यालेस्टाइनका यासर अराफातलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार समेत प्रदान गरिएको थियो ।
हमासको उदय
प्यालेस्टाइनमा, राजनैतिक पार्टी हमास ९वर्तमान सन्दर्भमा यसलाई आतंकवादी संगठन भनिन्छ० गाजाबाट उत्पन्न हुन्छ । अर्कोतर्फ, पीएलओसँग सम्बन्धित पार्टी फतहले हमासलाई सरकारमा स्वीकार गर्न अस्वीकार गरेको छ । यसपछि सन् २००७ मा हमासले गाजामा पूर्ण नियन्त्रण पाएको थियो । यस कारण फतहले त्यहाँबाट छाड्नुपरेको थियो । हमासको उदयले प्यालेस्टिनी राजनीतिमा दोब्बर गिरावट ल्याउँछ । पहिले एउटा मात्र पार्टी ९पीएलओ० थियो । प्यालेस्टाइनमा यी दुई पार्टीका विचारधाराहरू एकअर्काभन्दा पूर्ण रूपमा भिन्न छन् । जसका कारण दुई देशबीचको मतभेद झनै बढेको छ ।
हमास गाजा पट्टीमा दक्षिणपन्थी विचारधारावादी पार्टी हो । चरम राष्ट्रवादको प्रभावमा, हमासले गाजा पट्टीबाट खतरनाक रकेटहरूद्वारा इजरायलमा आक्रमण जारी राखेको छ । यस आक्रमणमा अहिलेसम्म कैयौं इजरायली नागरिकको ज्यान गएको छ । यसै कारण इजरायलले गाजालाई पूर्ण रूपमा बन्द गरेको छ । इजरायलको भनाइ छ कि इरान जस्ता देशहरूले इजिप्ट हुँदै गाजामा हतियार आपूर्ति गर्छन्, जसले गर्दा आफ्नो देशको अखण्डता भंग हुन सक्छ ।
इजरायलले गाजा पट्टीमा गरेको नाकाबन्दीका कारण गाजाको अवस्था दिनप्रतिदिन बिग्रँदै गएको छ । बेरोजगारी दर रेकर्ड स्तरमा पुगेको छ । बिजुली र पानीको धेरै समस्या छ । आज पनि यही अवस्था छ । हालै अमेरिकाले इजरायल र प्यालेस्टाइनबीचको विवाद समाधान गर्न शान्ति योजना ल्याएको थियो । यसलाई प्यालेस्टाइनले अस्वीकार गरेको थियो । इजरायल र प्यालेस्टाइनबीच अहिले फेरि हिंसात्मक झडप भइरहेको छ ।
